Zakopane śladami polskich pisarzy czyli literacka podróż w czasie!

Zakopane śladami polskich pisarzy to pomysł wprost idealny na alternatywne poznanie Tatr i Podhala. Kiedy w drugiej połowie XIX wieku Zakopane zostało „odkryte” dla reszty świata nikt się nie spodziewał, że ta mała i dość prymitywna wioska u podnóży gór przekształci się w najbardziej popularną i rozpoznawalną miejscowość w Polsce. Tak po prawdzie to nie ma drugiego takiego kurortu w kraju, który może pochwalić się tak bogatą dokumentacją literacko – kulturową jak Zakopane.

Przyjeżdżali tu wszyscy. Najpierw na groźne i nieprzetarte szlaki górskie ruszyli poszukiwacze skarbów, potem górnicy i uczeni, a tuż za nimi w Tatrach pojawili się literaci, artyści, malarze i pierwsi turyści. Zakopane przez kilkadziesiąt lat było swoistym centrum kulturalnego uniwersum. Tajemniczość gór i unikatowy folklor mamiły każdego, kto po kilkudniowej podróży pojawiał się u stóp Giewontu. Wszyscy chcieli nabrać w płuca górskiego powietrza i zgłębić fenomen skalnej ziemi.

Dzisiejsze Zakopane nie jest już „polskimi Atenami” i przestało pełnić funkcję ośrodka inspirującego pisarzy i poetów do twórczej działalności, ale w mieście wciąż są miejsca, w których pisała się fascynująca historia polskiej literatury i życia intelektualnego. W tym wpisie zapraszam Was na zwiedzanie Zakopanego śladami polskich pisarzy!

Zaglądniemy przez okna do domów, w których bywali i poszukamy nieistniejących kawiarni oraz willi, w których po równo oddawali się zażywaniu fikuśnych rozrywek i tworzeniu barwnej historii naszego kraju. Literaci dość tłumnie i licznie odpoczywali pod Tatrami, dlatego spośród kilkuset nazwisk wybrałam te najciekawsze historie i miejsca.

 

Zakopane śladami polskich pisarzy – spacer niecodzienny

 

Zakopane Henryka Sienkiewicza – jamnik Wykop i powieść Qvo Vadis 

Henryk Sienkiewicz zaczął przyjeżdżać w Tatry w 1886 roku i przez niemal 20 lat był mocno związany z Zakopanem. Między wycieczkami w góry i odbywaniem towarzyskich spotkań zbierał materiały do swoich książek. To właśnie w Zakopanem, w sali kasynowej Dworca Tatrzańskiego przy Krupówkach odbyło się uroczyste czytanie jednego z końcowych rozdziałów powieści Quo Vadis. Cały dochód z tego wydarzenia pisarz przekazał na budowę nowego kościoła parafialnego.

Spacer śladami Sienkiewicza w Zakopanem zacząć trzeba od ulicy Nowotarskiej 4. Tutaj znajdziesz dom, w którym nasz noblista zatrzymał się podczas swojego pierwszego pobytu w górach. Wędrując Krupówkami w stronę ulicy Zamoyskiego, przy której stoi  słynna 'Sienkiewiczówka” miniesz kilka ulubionych miejsc pisarza. Jest wspomniany już Dworzec Tatrzański, a parę metrów wyżej niedziałająca już kultowa kawiarnia „U Trzaski” (będąca wcześniej cukiernią „Zakopiańską”). Henryk Sienkiewicz miał tam swój własny stolik, przy którym namiętnie przesiadywał ze swoim ukochanym jamnikiem o czarującym imieniu Wykop.

W domu przy ulicy Zamoyskiego 21 Henryk Sienkiewicz napisał drugą część 'Krzyżaków”. Z ciekawostek zakopiańskiej działalności pisarza warto wspomnieć, że szykował on dość kuriozalny plan sprowadzenia do kraju prochów Juliusza Słowackiego i zbudowania dla poety grobowca – mauzoleum w ścianie Kościelca lub Giewontu. Ten śmiały projekt, który Sienkiewicz bardzo forsował ostatecznie upadł. Pisarz po raz ostatni pojawił się w Zakopanem w 1909 roku.

Kornel Makuszyński – od honorowego obywatela do biedaka

Kornel Makuszyński, twórca kultowej postaci Koziołka Matołka zaczął pojawiać się w Zakopanem z żoną Emilią, która z uwagi na chorobę płuc musiała regularnie zażywać górskiego powietrza. Niestety w 1926 roku Emilia zmarła, a rok później w życiu Kornela pojawiła się niejaka Janina Gluzińska. Jej ojciec był właścicielem nieistniejącej już willi „Ustronie” przy ulicy Sienkiewicza 30. W tym właśnie domu pisarz poślubił swoją nową wybrankę, tam odbyło się ich wesele i tam Kornel Makuszyński napisał swoją słynną powieść dla młodzieży Panna z mokrą głową. Po upadku Powstania Warszawskiego osiadł pod Tatrami na stałe. Mówi się, że Makuszyński stał się zakopiańczykiem przez zasiedzenie. Jego domem aż do śmierci stała się willa „Opolanka” przy ulicy Tetmajera 15.

Kornel Makuszyński był niezwykle lubianą postacią pod Tatrami. W 1931 roku Rada Miejska przyznała mu tytuł honorowego obywatela Zakopanego, a kilka miesięcy później podobne odznaczenie przyznał mu Związek Podhalan. Sam pisarz bardzo mocno angażował się w życie miasta. Ufundował dla biednych dzieci z góralskich rodzin tysiąc par nart, a po dziś dzień organizowane są zawody narciarskie Memoriał Kornela Makuszyńskiego, zwane potocznie zawodami Koziołka Matołka.

Smutny był koniec życia Kornela Makuszyńskiego. Ten kochany niemal przez wszystkie dzieciaki pisarz zmarł w ogromnej biedzie i zapomnieniu w Zakopanem. Pochowano go na cmentarzu zasłużonych na Pęksowym Brzyzku. Obecnie w willi „Opolanka” mieści się muzeum biograficzne pisarza.

Stefan Żeromski – Rzeczpospolita Zakopiańska, gruźlica i miejska biblioteka

Śmiało można powiedzieć, że Stefan Żeromski był jedną z ważniejszych postaci kształtujących historię Zakopanego. Pojawił się tutaj po raz pierwszy w 1892 roku, aby ratować swoje doszczętnie wyniszczone przez gruźlicę zdrowie.

Bardzo szybko zachłysnął się Tatrami i góralami, a w szczególności moim przodkiem Janem Krzeptowskim – Sabałą. Liczne wycieczki do Doliny Kościeliskiej zaowocowały umiejscowieniem akcji drugiego tomu słynnej powieści Popioły w Tatrach Zachodnich.

Śladów Stefana Żeromskiego w Zakopanem należy szukać na ulicy Kasprusie 17. Tutaj stoi dawny, obecnie pięknie odnowiony pensjonat „Czerwony Dwór”, w którym pisarz mieszkał i tworzył. Następne miejsce to budynek „Kresy” przy Placu Niepodległości, w którym mieściła się kiedyś zakopiańska Biblioteka Publiczna ufundowana przez pisarza. Stefan Żeromski pełnił zupełnie bezinteresownie funkcję bibliotekarza, a na otwarcie placówki podarował kilka skrzyń książek swojego autorstwa.

W nieistniejącej już restauracji „U Karpowicza” na Krupówkach, Stefan Żeromski założył tajną organizację niepodległościową. W 1918 roku przez krótką, bo trwającą zaledwie kilka dni chwilę, pisarz objął funkcję przewodniczącego Rzeczpospolitej Zakopiańskiej, stając się niejako pierwszym burmistrzem Zakopanego w dwudziestoleciu międzywojennym. Warto też zwrócić uwagę na gmach legendarnego hotelu „Morskie Oko” na Krupówkach, w którym toczyło się intensywne życie kulturalno – artystyczne, a w którym Stefan Żeromski zorganizował po śmierci Henryka Sienkiewicza wiec żałobny ku pamięci pisarza.

Jan Sztaudynger – jak udało mi się przejść po śladach jego zakopiańskiej historii

Pamiętam ten dzień jakby to było wczoraj. Kilka lat temu znajoma mojej mamy zapytała mnie, czy nie chciałabym sobie dorobić i pomóc jej koleżance przepisywać teksty na komputerze. Nie wiedziałam co to za koleżanka, ale ochoczo się zgodziłam.

Dopiero jak stanęłam przed willą „Koszysta” to dotarło do mnie, że będę pomagała przepisywać teksty wybitnego polskiego poety – Jana Sztaudyngera, a rzeczona koleżanka to Pani Anna Sztaudynger – Kaliszewicz, jego córka. Szperanie w notatkach poety, chodzenie po skrzypiącej podłodze jego domu, dotykanie pamiątek po nim, przeglądanie jego osobistych książek i listów było dla mnie doznaniem niemalże mistycznym.

Jan Sztaudynger był wybitnym fraszkopisarzem, satyrykiem i tłumaczem artykułów o teatrach lalek. Miał niesamowitą lekkość i zdolność wymyślania wierszowanych utworów na poczekaniu. Podobno jeszcze kilka lat po jego śmierci, co jakiś czas znajdowano w zakamarkach domu zapisane fraszkami kartki.

Jan Sztaudynger szokował utworami erotycznymi i irytował ówczesną władzę fraszkami politycznymi. Był człowiekiem kochającym górskie wycieczki i zbieranie grzybów. Lubił pijać herbatę w filiżance z chińskiej porcelany i nie znosił śmiecenia na górskich szlakach. W Willi „Koszyta” przy ul. Piłsudskiego 69 poeta mieszkał w latach 1955 -1970. Zmierzając pod skocznię narciarską koniecznie zrób przystanek przy jego domu. Znajduje się tu multimedialna ławeczka, w której jest „wgrana” historia poety.

Szlakiem Kazimierza Przerwy – Tetmajera

Kto był swoistą ikoną zakopiańskiej kultury? Jednym tchem wymieniam Kazimierza Przerwę – Tetmajera i Stanisława Ignacego Witkiewicza (bardziej znanemu światu jako Witkacy). Skupię się dziś na tym pierwszym, którego wielu uważa za największego i najdoskonalszego piewcę Tatr. Jego silna fascynacja góralskim światem i Tatrami sprawiła, że wrósł w ten teren i czerpał z niego garściami. Jego utwór Na Skalnym Podhalu uznawany jest za jedno z arcydzieł polskiej literatury neoromantycznej.

Śladami Kazimierza Przerwy – Tetmajera możesz chodzić nie tylko po Zakopanem, ale również po Tatrach – był on bowiem w grupie osób, która w 1892 roku po raz pierwszy zdobyła Staroleśny Szczyt (2476 m). Dziś po słowackiej stronie Tatr Wysokich trasa między Polskim Grzebieniem, Małą Wysoką i Staroleśnym Szczytem nosi nazwę Droga Tetmajera. Nazwiskiem poety nazwano również przełęcz między Zadnim Gerlachem, a Gerlachem (2655 m) – najwyższym szczytem Tatr.

A gdzie szukać śladów Tetmajera w Zakopanem? Na ulicy Za Strugiem 10 znajduje się stary dom, w którym pomieszkiwał pisarz. Z ulicy Za Strugiem można podejść na ul. Kasprusie 16 do odnowionej i wykupionej lata temu chałupy legendarnej postaci Podhala – przewodnika i ratownika górskiego Klimka Bachledy. Wynajmował on w tej chałupince skromne pokoje dla letników i jednym z gości był właśnie Kazimierz Przerwa – Tetmajer. Wspomniany już hotel 'Morskie Oko” był ulubionym miejscem spotkań literatów i w nim podobno pisarz spędzał najwięcej czasu.

Jan Kasprowicz – co miał wspólnego z Szekspirem?

Jan Kasprowicz przyjechał do Zakopanego w 1892 roku i tak pokochał Tatry oraz góralski folklor, że spędzał tutaj wszystkie letnie wakacje, a w 1924 roku zdecydował się kupić dom na „Harendzie”. I tutaj krąży sobie taka miejska legenda, że dom ten nabył dzięki zaliczce od angielskiego poety – niejakiego Williama Shakespeare’a. Przyznacie, że brzmi to zupełnie fantastycznie, co nie? No ale niestety jest tylko fantastyką, albowiem chodziło o zaliczkę za tłumaczenie literatury angielskiej.

Na „Harendzie” bywali wybitni literaci i artyści. Wpadali tu na posiady Kornel Makuszyński, Witkacy, Leopold Staff i Jarosław Iwaszkiewicz. Jan Kasprowicz nie nacieszył się zbyt długo swoim domem w górach. Zmarł dwa lata później na zawał serca. Obecnie w domu na Harendzie znajduje się Muzeum Jana Kasprowicza, przy którym utworzono również mauzoleum poety. Prochy pisarza zostały przeniesione do tego ogrodowego mauzoleum z cmentarza na Pęksowym Brzyzku.

Dom Jana Kasprowicza jest oddalony od centrum Zakopanego, ale jeśli będziecie na Gubałówce, to możecie zrobić nieco ponad godzinny spacer piękną trasą widokową przez Furmanową i Rafaczówkę i zaglądnąć do tego przeciekawego muzeum!

A to jeszcze nie koniec! Zakopane skrywa przeróżne i liczne smaczki literackie. Możecie poszukać domu słynnego przewodnika Macieja Sieczki na Sobczakówce, w którym pomieszkiwali Adam Asnyk i Seweryn Goszczyński. Tuż obok jest dom Józefa Sieczki przy Drodze do Rojów, w którym rzekomo przebywał Józef Ignacy Kraszewski. Z tym wydarzeniem to się w ogóle wiąże zabawna historia. Autor „Starej baśni” właściwie był tu raz i tylko na krótkiej wycieczce w Dolinie Kościeliskiej, ale nie wiedzieć czemu tak się tym faktem wszyscy zaaferowali, że postanowili to uczcić czymś wzniosłym i po dziś dzień jedno z najpiękniejszych miejsc w Kościeliskiej nosi nazwę Brama Kraszewskiego.

Ważnym przystankiem podczas spaceru śladami polskich pisarzy są Domy Pracy Twórczej „Halama” przy ul. Piłsudskiego 26  i „Astoria” przy Drodze do Białego 12. W nich pracowali i szukali natchnienia Julian Tuwim, Marek Hłasko, Czesław Miłosz, Wisława Szymborska i Stanisław Lem.

Warto również zaglądnąć na wspominany już kilkakrotnie Pęksowy Brzyzek przy ul. Kościeliskiej. Jest to stary i zabytkowy cmentarz, na którym znajdziecie nagrobki znamienitych pisarzy polskich. Spoczywają tu m.in. Kornel Makuszyński, Jan Długosz, Władysław Orkan i Kazimierz Przerwa -Tetmajer.

Zakopane śladami polskich pisarzy to spacer, który zabierze Was w przepiękną podróż w czasie. Stolica Tatr to przeszo l400 lat ciekawej historii do zgłębienia, więc a nuż może się skusicie na taki literacki weekend pod Giewontem?

Spodobał się Wam mój wpis? Będzie mi miło jeśli go skomentujecie lub puścicie dalej w świat!

A jeśli macie ochotę:

a) pośmiać się, podyskutować i zainspirować się do podróży – zapraszam Was jakże pięknie na mój fanpage na FACEBOOKU 

b) pooglądać zdjęcia z drogi i zobaczyć zupełnie niepoważne instastories – znajdziecie mnie na  INSTAGRAMIE